Środa Popielcowa to dzień liturgiczny rozpoczynający okres czterdziestodniowego przygotowania do Świąt Wielkanocnych, czyli okres Wielkiego Postu. Jej data zależy od daty uroczystości Zmartwychwstania Pańskiego.
W Środę Popielcową w czasie Mszy św. tj. pomiędzy Liturgią Słowa, a Liturgią Eucharystyczną, kapłan błogosławi popiół, a następnie posypuje nim głowy zgromadzonych. Przy czym popiół używany do tego obrzędu nie jest zwykłym popiołem, ale uzyskanym ze spalonych palm poświęconych w Niedzielę Palmową.
Akt posypania głowy popiołem jest wezwaniem do pokuty, umartwienia i żalu za grzechy. Celebrans wypowiada przy nim słowa Pisma Świętego „Prochem jesteś i w proch się obrócisz” (Rdz 3,19) albo „Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię!” (Mk 1,15). Te dwa cytaty ukazują podwójną symbolikę popiołu w chrześcijaństwie: z jednej strony jest on znakiem żałoby, bólu, przemijania, uświadamiającym ludziom ich ograniczoność, ale z drugiej jest symbolem oczyszczenia, odrodzenia i zmartwychwstania.
Zwyczaj posypywania głów popiołem w liturgii Kościoła pojawił się w VIII w. i związany był początkowo z sakramentem pokuty publicznej. Dotyczył zatem tylko pewnej grupy wiernych,